RÜSTEM PAŞA...*Kehle-i İkbal...Yazar Cahit Ülkü...

Yaz günlerinin rehavetinde, güneşin çılgın sıcağından kaçarak evin serin bir köşesinde kitap okumak yıllardır tatil ritüelim oldu. Güneşin tepede olduğu saatlerde etraf sakindir. Bir kaç kişi şapka ve güneş gözlüklerine rağmen meyve ağaçlarının serinliğinden istifade bahçe duvarlarına yakın hızlıca geçer, giderler. Komşu evlerden gelen bebek ağlamaları, bahçelerde oyun oynayan çocukların çığlıkları bu saatlerde duyulmaz olur. Bu dingin saatlerde ufak bir tabak içinde soğutulmuş ince kavun dilimleriyle serin bir köşede kitap okumak büyük bir zenginliktir.

Geçtiğimiz yaz bana bu zenginliği yaşatan kitaplardan biri de Cahit Ülkü'nün Masal Olmayan Masallar adını verdiği 'üçleme'nin ikinci kitabı Rüstem Paşa. Sonradan öğrendiğim bu üçleme serinin birinci kitabı Pargalı İbrahim Paşa, üçüncü kitap ise II. Selim. Birbirinin devamı olduğu anlaşılan bu üçlemenin okunması halinde o devrin daha iyi anlaşılacağını düşünüyorum. Okul yıllarında tarih derslerini angarya gören gençlerin bir çoğunun ilerideki yıllarda pişmanlık yaşadıklarını biliyorum. Şahsen ben de zaman zaman bazı konular gündeme geldiğinde öğrenme ihtiyacı hissediyorum. Benim bu konuda tercihim tarihi romanlar. Tarihi olayları, belgesel gerçekliğinde ama roman tadındaki eserlerden öğrenmeyi seviyorum.

Bahsedeceğim kitap Osmanlı İmparatorluğu'nun 10 uncu padişahı Kanuni Sultan Süleyman'ın damadı ve veziriazamı Rüstem Paşa'nın hayatı. Rüstem Paşa bir devşirme. Dolayısıyla, Rüstem Paşa'nın hayatını okurken bir yandan da devşirme kurumunu ve bu kurumun işleyişini öğreniyoruz. Mevcut bilgilerimin aksine devşirme sisteminde çocuk ve ailesi üzerinde herhangi bir zorlama ve baskı olmadığını anlıyoruz. Aksine, aileler bilhassa da yoksul aileler her dünyaya gelen oğullarına ailenin kurtarıcısı gözüyle bakıyor ve onu devşirme seçmelerine iftiharla hazırlıyorlar.

Rüstem Paşa ise Saraybosna'nın yoksul bir dağ köyünde yaşayan domuz çobanı bir babanın çirkin olduğu için kendisinden ümit kesilmiş sevgisiz, tekme tokat büyütülmüş kucak yoksulu bir çocuk iken ani gelişen bir olayla gücünü kuvvetini gören devşirme ağasının beğenip, kabul etmesiyle devşirme olur. İsmini devşirme ağasının verdiği Rüstem Paşa'nın çobanlıktan veziriazamlığa giden yolda elde ettiği başarıları elbette ki aklı, yetenekleri ve çalışkanlığı sayesinde olmakla beraber, yükselişindeki son mertebe olan veziriazam ve padişaha damat olmasında asıl etken Hürrem Sultan'ın iktidar hırsıdır.

Yazarın bu kitap için faydalandığı pek çok yerli ve telif kitap, dergi ve araştırma yazıları kitabın son sayfalarında kaynakça olarak listelenmiş. Bu sebeple, roman tadında belgesel gerçekliğinde bir kitap olduğunu gönül rahatlığıyla söyleyebilirim. Bu münasebetle, yazarımız Cahit Ülkü'ye ve kitabın basımını üstlenmiş olan İnkılâp Kitabevi'ne bu eser için şükranlarımı sunarım.


*Rüstem Paşa'nın lakabı. Damat olmasını engellemek isteyenler tarafından ortaya atılan cüzzamlı olduğu yalanı üzerine cüzzamlının üzerinde bit barınmadığı düşünüldüğünden paşaya ait bitli gömlek ile iftiralar önlenmiş ve damatlığı onaylanmıştır. Paşa, daha sonra ikbal biti manasına gelen bu lakapla anılmıştır.